Новости

Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік (МЖӘ) жолына біздің еліміз он бес жыл бұрын жетті. Ол жеңіл - су асты тастары болды деп айтуға болмайды.

Бірақ бірте – бірте МЖӘ тетіктері созылып, жетілдіріліп, серіктестер – бизнес пен мемлекет арасында сенім арта түсті. Оның арқасында қазақстандықтар заманауи спорт орталықтарына, балабақшаларға, мектептер мен емханаларға баруға, сондай-ақ еуропалық сападағы жолдармен жүруге мүмкіндік алды.

Ұлттық экономика министрі Руслан Дәленовтің айтуынша, Қазақстанда МЖС арқылы инвестиция тарту қарқын алып келеді. "Ағымдағы жылдың 1 мамырына МЖӘ жобаларының саны 1285 құрады, - деді ол. – Оларды іске асыруға тартылған жалпы сома 2,9 триллион теңгеге жетті. Оның ішінде 1,5 триллион теңге сомасына 548 шарт жасалды. 1,4 триллион теңге сомасына 737 жоба дайындау сатысында". Руслан Даленовтың айтуынша, жобалардың басым бөлігі білім беру, денсаулық сақтау, энергетика, ТКШ, Мәдениет және спорт салаларына тиесілі.

Қазақстан МЖӘ тетіктерін жеке сектордың мүдделерімен жанасу бар тіршілік әрекетінің барлық салаларына бірдей жылдамдықпен енгізуге тырысады. Дегенмен, оларды білім беруде неғұрлым айқын және тиімді қолдану байқалады. Мысалдар үшін алыс жүру қажет емес. Соңғы бес жылда Қазақстанда "Балапан"республикалық бағдарламасы аясында 2,5 мың жаңа балабақша пайда болғанын еске түсіру керек. Мемлекеттік қолдауға мән берген кәсіпкерлік белсенділік балабақшаларда орын жетіспеушілігімен жалпыұлттық мәселені шешті. Сонымен қатар, мұндай өзара тиімді ынтымақтастық қазынаға 600 миллиард теңгеден астам қаржы үнемдеуге мүмкіндік берді. Енді МЖӘ тетіктері орта білім беру жүйесінде белсенді қолданылады. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан бізге дейін Ұлыбритания өзінің жеке қаржылық бастамасы бар, Германия, Еуропаның басқа да елдері өткен жолды қайталайды. Бізбен қатар осы бағытта Египет, Латын Америкасының кейбір елдері қозғалады.

Мысалы, Ұлыбританияда Сегізінші жыл қатарынан мектептер құрылысының басым бағдарламасы жүзеге асырылуда. Оның құны-4,4 миллиард фунт стерлинг. 2021 жылға қарай елде жеке серіктестер басқаратын қосымша 537 мектеп пайда болады деп күтілуде. Осыған ұқсас схема бойынша бизнес пен мемлекет Канада мен Австралияда мектеп инфрақұрылымын құрып, дамытады. Мысырда жеке инвестордың білім беру саласына жаппай келуі он үш жыл бұрын басталды. Сол кезде Үкімет 23 провинцияларда үш жүз мектеп салу жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны іске қосты. Үкімет жобаға қатысу үшін жер учаскелерін тегін бөлген бизнес идеяны белсенді қолдады. Нәтижесінде үш жүздің орнына 2300 мектеп салынды. Бұл ретте кәсіпкерлер нысандарды жобалап, салып қана қоймай, одан әрі оларды қаржыландыру мен жабдықтаумен айналысады.
Қазақстан әзірге орта білім беру саласындағы МЖӘ шеңберінде көптеген жобаларды мақтай алмайды. Себебі бірнеше. Біріншіден, бастапқыда серіктестік мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында орын жетіспеушілігін жоюға бағытталған. Екіншіден, бизнес пен мемлекеттің орта білім беру саласындағы ынтымақтастығы өз ерекшеліктері бар. Дегенмен, Білім және ғылым министрі Күләш Шамшидинова бұрыннан айтқандай, Қазақстанда 15 жаңа жеке меншік мектеп ашылды, бұл оқушы орындарының тапшылығын айтарлықтай жабуға мүмкіндік берді. Ағымдағы жылдың соңына дейін тағы 18 мектеп ашылады деп күтілуде. Алдағы перспективаға келетін болсақ, үш жыл ішінде 40 мың оқушы орнының тапшылығын жабуға мүмкіндік беретін мектептер саны салынатын болады.

Қазақстанның білім беру саласындағы МЖӘ тетіктерін іске асыру бойынша тәжірибесін кез келген керексіз деп санауға болады. Тек посткеңестік кеңістікте ғана емес. Салыстыру үшін жақын көршіміз бен әріптесімізді – Ресейді, сондай-ақ... АҚШ-ты алуға болады.

Ресейде бірінші құймақ коммен шықты. Мектеп құрылысына бизнесті тарту бойынша ауқымды бастама 2011 жылы Якутияда алғаш рет қабылданған болатын. Бес жыл ішінде аймақ картасында төрт жалпы білім беретін мектеп пен ... Ресейлік БАҚ хабарлағандай, салынған нысандардың әрқайсысының құны миллиард рубльден асып түсті. Бизнес пен мемлекеттің әріптестігі де бұл жобаны да айту қиын-жергілікті бюджетті 2026 жылға дейін меншік иелеріне нысандардың құнын толық өтеу қажет болды. Бұл теріс тәжірибе біздің көршілеріміздің білім берудегі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға жеке инвесторларды тартуды ұзақ уақыт бойы ақтады. Тек өткен жылы ғана РФ билігі федералды жобаны іске қосу туралы тағы да сөз қозғады. Ал Қиыр Шығыс, Поволжск және солтүстік-батыс өңірлерде мектептер салу болжанып отыр, бірақ... бизнесмендердің мәлімдеуінше, мұндай ынтымақтастық олар үшін тиімсіз. Нәтижесінде Ханты-Мансий округінде төрт мектеп салу туралы ғана келісімге қол жеткізілді, бірақ одан әрі әңгіме болған жоқ.
Американдықтарға, сондай-ақ ресейліктерге де, мемлекетке де, бизнеске де әлеуметтік бағдарланған жобаларды іске асыру кезінде өзін тең құқылы серіктестермен сезінуге және осындай ынтымақтастықтан нақты пайда алуға мүмкіндік беретін Алтын орталарды сатып ала алмады. Бұл АҚШ-МЖӘ жобаларының саны мен сапасы бойынша танылған әлемдік көшбасшылардың бірі. Бірақ олар тек көлік және жол инфрақұрылымы саласында шоғырланған.

Жақында The Washington Post хабарлағандай, АҚШ-та алғаш рет Мэрилендтегі Принс-Джорджес округінің билігі МЖӘ схемасы бойынша мектептердің жаппай құрылысын сынауға ниетті. Алғашқы бес нысанның құрылысы осы күзде басталуы тиіс,ал табысқа жеткен жағдайда осындай жобалар штаттың басқа да округтерінде да іске асырылатын болады. Бұл жергілікті бюджетке 8,5 миллиард долларға дейін үнемдеуге мүмкіндік береді деп күтілуде. Бұл жерде АҚШ мұндай бастамалар туралы ұдайы мәлімдейтінін, бірақ орталық билік органдарының қолдауына қарамастан, Штаттардың губернаторлары МЖӘ шеңберінде іске асырылатын әлеуметтік маңызы бар жобаларға теріс көзқарас білдіре отырып, осындай бастамаларды іс жүзінде әрқашан бұғаттайды.

Әлбетте, бұл мәселеде біз Америка мен Ресейді бірге алдық. Бірақ лавраға ұру бізге әлі ерте. Оның үстіне, Қазақстанда әлі де оқушылар орындарының тапшылығы сақталуда. Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, бұл сан екі жүз мыңға жетеді. Сонымен қатар, елімізде шамамен үш он шақты апатты және үш ауысымды оқытумен жүздеген мектеп бар. Дегенмен, Президент пен Үкімет басшысының МЖӘ тетіктерін қолдануды кеңейту туралы таяудағы өкімдерін ескере отырып, ұлттық заңнамаға озық халықаралық тәжірибені енгізу ниетін ескере отырып, бұл бағытта да МЖӘ өзінің тиімділігі мен өмірлік қажеттілігін дәлелдейді.